TARİHÇE

İstanbul ili, Fatih ilçesi,imrahor ilyasbey mahallesi,Yedikule meydanı,327 pafta,1265 ada, 18 parselde yer alan I. Grup korunması gerekli kültür varlığı olarak tescilli Yedikule Hisarında bulunan

Altın Kapı(PORTA AUREA-GOLDEN GATE)

Latince Porta Aurea ve Yunanca Khryse Pyle Olarak Bilinen Altın Kapı Marmara kıyısının yaklaşık 600 metre kuzeyindeki şehir surlarına yapılmıştır.bir teoriye göre Altınkapı ‘yı barbar “Klemens Maximi” yenen I.Theodoisius Yaklaşık 390 Yılında bir Zafer Takı olarak yaptırmış ve II.Theodoisius bu kapıyı 5. yüzyılın ilk yarısında inşa ettirdiği kendi savunma duvarlarına (Theodoisius surları )dahil etmiştir.günümüzde daha geçerli olan bir görüş ise Theodoisius’un bu kapıyı Theodoisius surları ile aynı zamanda yaptırmış olduğu ve 447'de Küçük Altın Kapı (Propile) yapının dış kısmına ilave ettirmiş olduğudur.

Altınkapı kara surlarının en önemli kapısı olarak bilinir

Bu kapının özel bir durumu vardır

Via Egnetia adı verilen İstanbul-Roma anayolu buradan başlıyordu

Altın Kapı, Bizans döneminde günlük kullanıma kapalı sadece İmparatorluk törenlerinde kullanılan bir kapı idi. Trakya’dan gelen Via Egnatia yolu bu kapıdan geçtikten sonra kentin Mese-Divanyolu denilen ana caddesinde devam edip ve Ayasofya önünde son buluyordu.Kendine özgü bir cephe mimarisine sahip olan kapıda normal kapılardaki tek açıklık yerine, ortadaki daha geniş olmak üzere üç açıklık vardır

Ana giriş imparatora aitti, halk ise yan kapıları kullanıyordu

mermer bloklarla kaplı cephede büyük kemerin iç ve dış tarafında kitabe bulunuyordu.

Altın kapı bir zafer takı olarak tasarlanmıştır.olağan roma tarzında yapılan kapı ,toplam üç kemerden oluşup ortadaki büyük ana kemerin her iki yanında birer küçük kemer daha bulunur.kemerlerin dış hatları belirli bir şekilde hala gözükse de ,açıklıkları daha sonraki Bizans dönemlerinde tuğla ile örülmüştür. malalas, kapının altın ile parıldadığını söylese de ,ki ismi bu sebepten verilmiştir ,ışıltı muhtemelen tunç levhalardan kaynaklanmaktaydı.heykeller ile süslenmiş kapının üzerinde roma’ daki porta triumphalis ‘te olduğu gibi ,dört filin çektiği tunçtan bir de quadriga vardı. porta aurea ismi ,merkez kemerin üzerinde ,şu an olmayan bir yazıtta yer almaktaydı:"theodosius bu kapıyı ,tiran’ ın mağlup edilişinden sonra süsledi.altın kapı ‘yı yapan o ,altın çağı geri getiriyor." dış kapının iki yanına korint başlıklı sütunlar dururken ,her iki taraftaki duvarlar da yunan mitolojisinden sahneler ile donatılmıştı.

Büyük Marmara adasından getirilen mermerlerle inşa edilen Altın Kapı’nın sağ ve sol tarafındaki kuleler (Güney Pylon, Kuzey Pylon) İmparator II.Theodisius’un becerikli valisi Anthemius tarafından yaptırılan şehir surlarıyla birleştirilmiştir. Altın Kapı, altın süslemelerinden dolayı “Yaldızlı Kapı” olarak da bilinirdi. Bir zamanlar Altın Kapı’nın üzerinde çift başlı Bizans Kartalı kabartması, zafer tanrıçası Nike’nin ve fil koşumlu bir araba heykelin yer aldığı söylenir. Leo I (457), Basiliseus (476), Phocas (602), Ermenistanlı Leo (813), Nicephorus Phocas (963) gibi büyük imparatorlardan bazıları kendilerini taht, şan ve şöhrete götüren yola Altın Kapı’dan törenlerle geçerek girmişlerdi.

Leo-

Basilieus

Nicephorus Phocas

Yedikule olarak bilinen kalenin bir parçası haline getirilmiştir.kaleye adını veren yedi kuleden dördü Theodoisius surları’na dahil edilmiş , II.mehmed surları içine üç ek kule daha yapmış ve bunların aralarına duvarlar inşa ederek beş tarafı kapalı bir alan elde etmiştir(1457)ilk zamanlar devletin hazinesinin saklandığı yer olarak, sonraki dönemlerde uzun süre zindan olarak kullanılmıştır.1895 yılında müzeler idaresine devredilmiş olup,halen müze olarak kullanılmaktadır.

Kalenin yapımı sırasında Bizans surlarının üç geçidi kapatılmış ve önündeki köprü de yıkılmıştır. Buradaki Altın Kapı önünde bulunan kabartma plakalardan 12 tanesinin 1620 yılına kadar yerinde durduğu İngiliz Elçisi Sir Th.Roe’den öğrenilmektedir. Bir süre sonra da kaybolan bu plakaların ne olduğu bilinmemektedir.

Törenler kitabı’na göre yeni bir hükümdar hebdomon ‘da augustus ilan edilince ,şehre bir resmi geçit eşliğinde altın kapı’dan girer,burada şehrin önde gelenleri ve halk tarafından karşılanır ve aynı usul ,imparator bir galibiyet sonrası başkente döndüğünde de tekrarlanırdı.

kapının kanatlarının Venedik’te yerlerini aldığı söylense de Bazı kaynaklara göre, San Marko Bazilikası’nın ana giriş kapısının kanatları bunlardı. ( Bazı kaynaklarda ise bu bazilikanın kapı kanatlarının Sultanahmet’deki Büyük Saray’a ait olduğundan söz edilir.)

Yedikule Zindanlarının Geçirdiği Evreler:
•          532 yılında ilk Latin istilası sırasında Altın Kapı çok büyük hasar görmüştür. Daha sonra yeniden onarılmıştır.
•          868 – 1058 yılları arasında Makedonya hanedanlığı zamanında Altın Kapı yanındaki iki mermer kule hapishane olarak kullanılmıştır.
•          1458 Fatih döneminden başlayarak 1789 I.Abdulhamit dönemine kadar Osmanlı hazinesi (Hazine-i Humayun) buradaydı.
•          15. ve 19. asırlar arasında siyasi hapishane (Devlet hapishanesi) olarak kullanılmıştır.
•          I. Mahmud döneminde, 1768 yılındaki büyük İstanbul depreminde, harap olmuş ve kısmen tamir edilmiştir.
•          Abdülmecid döneminde 1851 yılında Hayvanat Bahçesi olarak kullanılmıştır.
*1871 ‘de Kız Sanat evi olarak kullanılmıştır. Burada 400 genç kız ve kadınların çalıştığı bilinmektedir.
•          1874’de II.Abdülhamit döneminde Fişekhane olmuş, uzun müddet Davud paşa kışlasındaki suvarilerin hayvanlarının ot ve arpa ambarı olarak kullanmıştır.
•          1883’te sebze bahçesi yapılmak üzere Bektaşi dervişlerinden Mersul Babaya verilmiştir. Bir kaç yıl sonra iki yüz kuruş kira ile Bahçıvan Cemil Bey’e verilmiştir.
*I. Meşrutiyet döneminde (1876) tekrardan hapishane olarak kullanılmak istenmiş, fakat daha sonra vazgeçilmiştir.

*1895 yılında müzeler umumi müdürlüğüne verilen Yedikule Hisarı, 1968 yılından itibaren İstanbul Hisarlar Müzesi Müdürlüğü'ne bağlıdır.

Yedikule Hisarı ve Altın Kapı’nın son onarım ve restorasyonu Y.Mimar Cahide Tamer tarafından 1958–1970 yılları arasında yapılmıştır. Bundan sonra Hisarlar Müzesi Müdürlüğü’ne bağlı olarak 1985’te ziyarete açılmıştır. Günümüzde Yedikule kültür ve sanat merkezi olarak kullanılmakta olup, STİ Vakfı’na tahsis edilmiştir.

1958-1970 yılları arasında gerçekleşen restorasyon çalışmaları

Sn mimar cahide Tamer i sayğıyla anıyor bizlere belge niteliğinde bıraktığı kitabından restorasyon tecrübesini rapor olarak sunuyoruz.